Quần thể di tích chiến thắng Vạn Tường gồm có 8 điểm di tích nằm ở cách xa nhau: Đồi đất đỏ Ngọc Hương, chiến hào Lộc Tự, đồi tranh Ngọc Hương, ngã ba xóm Chuối (Bình Hòa), đồi Bằng, bãi biển An Cường, bãi biển Phước Thiện, Sở chỉ huy Trung đoàn 1 quân giải phóng (Bình Hải). Trong đó, điểm di tích chiến hào thép Lộc Tự (ở thôn 3, xã Bình Hòa) vẫn còn lưu giữ, trưng bày xác hai chiếc xe tăng thời kháng chiến chống Mỹ.

Chiến thắng Vạn Tường là tên gọi trong lịch sử quân sự Việt Nam chỉ trận quyết chiến của quân Giải phóng, đánh bại cuộc hành quân “tìm diệt” (search and destroy) mang tên Stalite (Ánh sáng sao) do một lực lượng hỗn hợp hải lục không quân Mỹ tiến hành, diễn ra vào ngày 18/8/1965, chủ yếu trên địa bàn các xã Bình Hải và Bình Hòa.

Đánh giá về trận Vạn Tường, cố Tổng Bí thư Lê Duẩn đã từng nói: “Nếu trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc của Liên Xô, trận Stalingrad là một bước ngoặt chứng minh quân phát xít Hitler không phải là không đánh bại được, thì chúng ta cũng có thể coi trận Vạn Tường là một trận như vậy”.

Trong các tài liệu của quân đội Mỹ, trận Vạn Tường được gọi là Battle of Chu Lai (Trận đánh Chu Lai). Đây chính là cuộc đụng độ chính quy đầu tiên trên chiến trường Việt Nam (The First Major Battle of the Vietnam War) giữa quân viễn chinh Mỹ và quân Giải phóng.

Trận Vạn Tường là trận đánh chính trong cuộc hành quân Starlite do Quân đội Mỹ tiến hành để thử nghiệm chiến thuật tìm và diệt (tiếng Anh: Search and Destroy). Nguồn ảnh: Pinterest (KTNN)

Cuối năm 1964, đầu năm 1965 chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” của Mỹ ở miền Nam đang đứng bên bờ vực phá sản hoàn toàn. Nhà Trắng và Lầu Năm Góc buộc phải chuyển sang chiến lược “Chiến tranh cục bộ”, ồ ạt đưa quân Mỹ trực tiếp vào miền Nam Việt Nam.

Từ tháng 3 đến tháng 10/1965, 12 vạn quân Mỹ và Nam Triều Tiên đủ các binh chủng hải, lục, không quân cùng phương tiện chiến tranh hiện đại lần lượt đưa vào chiến trường khu 5, tập trung ở căn của Chu Lai và vùng phụ cận nam Quảng Nam, bắc Quảng Ngãi.

Vạn tường được biết tới như cuộc đụng độ quy mô lớn đầu tiên giữa Quân đội Mỹ và Quân giải phóng trên bộ. Nguồn ảnh: Negra (KTNN)

Trên địa bàn Quảng Ngãi, từ 5/1965, Thủy quân lục chiến Mỹ chiếm đóng một số cao điểm, tìm cách khống chế khu vực phía đông bắc huyện Bình Sơn và vùng ven biển.

Cũng vào thời điểm này, Trung đoàn 1 bộ binh chủ lực Quân khu V sau chiến thắng Ba Gia vang dội, chuyển về đóng quân ở khu vực Vạn Tường để sinh hoạt chính trị, huấn luyện quân sự.

Lữ đoàn Thủy quân lục chiến số 9 thuộc Sư đoàn Thủy quân lục chiến số 3 tham gia trực tiếp với quân số lên tới 5.500 binh lính tới từ 3 tiểu đoàn thủy quân lục chiến và một lực lượng đổ bộ đặc biệt. Nguồn ảnh: Maiden (KTNN)

Phát hiện quân Giải phóng có ở mặt ở một địa bàn sát nách phía nam căn cứ Chu Lai, Bộ chỉ huy quân Mỹ cho đây là “thời cơ lý tưởng” để mở cuộc hành quân “tìm diệt” quy mô lớn đầu tiên tại một địa điểm “đặc biệt thuận lợi” cho sự phối hợp hải, lục, không quân, phát huy tối đa ưu thế hỏa lực và phương tiện kỹ thuật.

Lực lượng quân Mỹ huy động vào chiến dịch Starlite gồm 3 tiểu đoàn Thủy quân lục chiến (2/4, 3/3, 3/7) do trung đoàn 7 Thủy quân lục chiến chỉ huy, cùng các đơn vị trực thăng, xe tăng, xe lội nước; 1 đại đội pháo 155mm thuộc tiểu đoàn 2/12 pháo binh Thủy quân lục chiến và 1 đại đội cối 106,7mm thuộc tiểu đoàn 3/12 pháo binh Thủy quân lục chiến; liên đoàn 1 không quân Thủy quân lục chiến.

Do phía ta nắm được thực lực của địch quá mạnh, lại cực kỳ hung hăng do được yểm trợ tới tận chân răng nên chủ chương không đối đầu trực tiếp, đánh du kích, tránh lộ lực lượng, đảm bảo tính bí mật và quan trọng nhất là có thể cơ động rút lui an toàn bất cứ lúc nào nếu tình hình trở nên xấu đi. Nguồn ảnh: Osmar (KTNN)

Hải quân Mỹ cũng tham gia chiến dịch 8 tàu đổ bộ, 1 khu trục hạm (USS Orleck) và 1 tuần dương hạm (USS Galveston) với tổng cộng 12 pháo 127mm và 6 pháo 138mm. Ngoài ra còn có các đơn vị trực thăng vũ trang UH-1B của lục quân; máy bay trinh sát, máy bay vận tải của không quân tham gia phối hợp.

Các lực lượng vũ trang quân Giải phóng tham gia trận Vạn Tường gồm: Trung đoàn 1 bộ bộ đội chủ lực của Quân khu V (trung đoàn Ba Gia), Đại đội 21, Đại đội 31 Bộ đội địa phương, dân quân du kích các xã Bình Phú, Bình Trị, Bình Hoà, Bình Hải.

10h00 ngày 17/8/1965, cuộc hành quân Starlite khai diễn với việc lực lượng Thủy quân lục chiến Mỹ từ các hướng đổ bộ và di chuyển về phía Vạn Tường đồng thời chốt chặn các hướng dự đoán Quân giải phóng sẽ rút lui.

6 giờ 15 sáng 18/8/1965 trận quyết chiến Vạn Tường khởi đầu. Không quân của Thủy quân lục chiến Mỹ cho xuất kích 20 lần máy bay F-4 và A-4, ném 18 tấn bom sát thương, bom napalm xuống Vạn Tường và các địa điểm lân cận. Cùng lúc pháo hạm trên biển bắn phá dọn bãi để Thủy quân lục chiến đổ bộ bằng máy bay trực thăng và và tàu đổ bộ. Bộ tư lệnh Thủy quân lục chiến Mỹ tin rằng với sự áp đảo về quân số, hỏa lực và trang bị kỹ thuật, lực lượng của họ sẽ đè bẹp sức đề kháng và đánh bại hoàn toàn quân Giải phóng trong thời gian ngắn nhất.

Phía Quân giải phóng cũng giành được rất nhiều thắng lợi ngay trong ngày đầu tiên ra quân: tiểu đội do Tiểu đội trưởng Hồ Công Thám chỉ huy đã tiêu diệt tới 7 xe thiết giáp của địch bằng B40 và lựu đạn chống tăng. Nguồn ảnh: Wiki.(KTNN)

Thế nhưng, điều đó chỉ là ảo tưởng. Thực tế cho thấy lực lượng “tìm diệt” của họ đã rơi vào một ma trận chiến tranh nhân dân. Sự chuẩn bị sẵn sàng các phương án tác chiến của Bộ Chỉ huy Trung đoàn 1, khả năng cơ động và thiện chiến của một trong những đơn vị tinh nhuệ quân Giải phóng, sự phối hợp nhịp nhàng của bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương, dân quân du kích đã làm cho quân Mỹ hoàn toàn bất ngờ, từ thế chủ động nhanh chóng trở thành bị động. Yếu tố phức tạp của địa hình vùng ven biển đông Bình Sơn với đồi núi, bãi, vịnh đã được quân giải phóng tận dụng triệt để tạo ưu thế rõ rệt, bất ngờ so với quân Mỹ.

Yểm trợ cho trận chiến này là các tàu khu trục USS Galveston và USS Cabildo, ngoài ra còn có tàu sân bay USS Iwo Jima giúp cung cấp hỏa lực phi pháo cho bộ binh Mỹ. Các lực lượng Hải quân Mỹ này đã yểm trợ cho lực lượng Thủy quân Lục chiến nước này từ đầu Chiến dịch Starlite. Nguồn ảnh: Hex (KTNN)

Từ sáng sớm đến 8 giờ ngày 18/8/1965, liên tục và dữ dội, các cánh quân Mỹ đổ bộ từ phía biển bị Quân giải phóng đánh bật ở bãi cát An Cường, Gò Đam và các ngọn đồi quanh Vạn Tường.

9h30 phút tại cánh đồng gieo phía nam đồi Ngọc Hương, quân Giải phóng mở các đợt tiến công dũng mãnh, gây thiệt hại nặng về sinh lực cho quân Mỹ.

Ở An Cường, Nam Yên, Lộc Tự, từ công sự, giao thông hào Quân giải phóng xông lên đánh giáp lá cà khiến quân Mỹ hoảng loạn, nhiều xe tăng và binh lính bị loại khỏi vòng chiến.

Phía Quân giải phóng tham gia cuộc chiến với quân số chỉ bằng 1/6, nghĩa là chỉ khoảng 1500 người tổng cộng. Bao gồm Trung đoàn Ba Gia của Quân khu 5, Đại đội 21, 31 bộ đội địa phương tỉnh và các lực lượng du kích. Nguồn ảnh: Zraly (KTNN)

11h30 phút quân Mỹ tiếp tục đổ quân, đưa thêm xe thiết giáp 118, pháo tự hành, súng phun lửa vào trận địa. Cuộc chiến đấu diễn ra ác liệt ở Ngọc Hương, Nam Yên, cánh đồng Lộc Tự. Xe tăng, xe bọc thép bốc cháy mù trời, đội hình Thủy quân lục chiến rối loạn.

Trong khi các hướng tiến quân từ đường biển, đường không của lực lượng Mỹ bị truy kích dữ dội thì hướng tiến quân bằng đường bộ của họ vượt sông Trà Bồng, tiến vào Tân Hy, Tân Khởi, Đông Lỗ bị đại đội 21 Tỉnh đội Quảng Ngãi và dân quân du kích chặn đánh quyết liệt, kìm chân tại chỗ. Lúng túng, Bộ chỉ huy hành quân Thủy quân lục chiến Mỹ cho xoay hướng, ném bom dữ dội khu vực Phú Long, đồi Trung Sơn, Gò Hồng, An Lộc.

Đại đội 21 Tỉnh đội, đơn vị 31 huyện đội Bình Sơn và du kích xã Bình Trị, Bình Đông đã dũng cảm bám chắc trận địa, linh hoạt tiến công diệt 100 lính Mỹ, bắn rơi 10 máy bay, chặn đứng hướng tiến quân quan trọng của đối phương, tạo điều kiện cho bộ đội chủ lực tiến công quân Mỹ địch ở các hướng khác.

Trận chiến bắt đầu được "khai mạc" với hơn 18 tấn bom sát thương, bom napalm các loại được ném xuống Vạn Tường bởi lực lượng Không quân của Thủy quân Lục chiến Mỹ. Kèm theo đó là các pháo hạm từ bờ biển liên tục dội bão đạn vào các bãi đổ bộ để dọn dẹp sạch sẽ chờ quân Mỹ tiếp cận. Nguồn ảnh: Pinterest (KTNN)

Bị thua đau, đêm 18/8 quân Mỹ ồ ạt đưa thêm quân, dùng tàu chiến và máy bay ném bom, bắn chặn dày đặt các hướng hòng chặn đường rút lui của bộ đội chủ lực ra khỏi trận địa. Tuy nhiên, lợi dụng vòng vây bị đứt đoạn giữa cánh Bắc và cánh Nam của Thủy quân lục chiến Mỹ, đêm 18 rạng ngày 19/8/1965, bộ đội địa phương, dân quân du kích đã gan dạ, mưu trí đưa bộ đội chủ lực chủ động rút khỏi vòng chiến đấu. Trận Vạn Tường – Battle of Chu Lai kết thúc sau một ngày thử lửa quyết liệt.

Cuộc hành quân "Ánh sáng sao" của quân Mỹ đã bị thảm bại, tìm diệt trở thành bị diệt. 919 lính Mỹ bị loại khỏi vòng chiến, 22 xe tăng, xe bọc thép bị bắn cháy, bắn hỏng; 13 máy bay bị bắn rơi, nhiều phương tiện chiến tranh hiện đại bị phá huỷ.

Do là trận đánh lớn đầu tiên, phía Quân giải phóng không đặt nặng kết quả phải thắng mà ưu tiên nắm được "kiểu" đánh của Mỹ và qua đó có thể tìm cách khắc chế trong những cuộc đụng độ tiếp theo. Nguồn ảnh: Penn (KTNN)

“Trận đánh này giống như trận đánh Ô-ki-na-oa trong chiến tranh thế giới thứ hai […] Việt cộng xuất hiện từ trong các hầm hố mà thủy quân lục chiến không trông thấy. Việt cộng xuất hiện thình lình cả đằng trước mặt và đằng sau lưng…”. Đó là lời một sĩ quan quân đội Mỹ tham dự cuộc hành quân Starlite, được hãng tin AP trích thuật không lâu sau đó.

Trận Vạn Tường là đòn đánh phủ đầu rất oanh liệt, giáng vào lực lượng thủy quân lục chiến - binh chủng được xem là ưu tú nhất của quân đội Mỹ lúc bấy giờ, chứng tỏ quân Giải phóng có đủ khả năng đánh bại quân Mỹ có ưu thế rõ rệt về số lượng, hỏa lực và trang bị.

Mỹ vẫn không thể xóa sổ được bất cứ lực lượng nào của ta và nếu theo như lý thuyết chiến dịch là Tìm và Diệt thì Mỹ mới chỉ Tìm thấy ta, chứ chưa thể "Diệt" nổi. Nguồn ảnh: Expat (KTNN)

Chiến thắng Vạn Tường thể hiện ý chí tiến công, sự mưu trí, dũng cảm, tình đoàn kết chiến đấu của quân và dân Quảng Ngãi với bộ đội chủ lực, đồng thời cho thấy sự nhạy bén trong nghệ thuật chỉ huy, điều hành tác chiến của Bộ Tư lệnh Quân khu V; tinh thần chiến đấu dũng cảm, mưu trí, sáng tạo của quân và dân Quảng Ngãi.

Chiến thắng Vạn Tường có ý nghĩa lịch sử vô cùng to lớn, là mốc son chói lọi phản ánh khí thế cách mạng tiến công, sự mưu trí, kiên cường, dũng cảm, đoàn kết chiến đấu của quân và dân Quảng Ngãi với bộ đội chủ lực Quân khu 5. Nếu như chiến thắng Ấp Bắc mở đầu cho “cao trào diệt ngụy”, thì chiến thắng Vạn Tường lịch sử mở đầu cho “cao trào diệt Mỹ”. Chiến thắng Vạn Tường khẳng định quân và dân ta có khả năng đánh bại hoàn toàn giặc Mỹ xâm lăng, dù chúng có thể đông quân, hùng hậu về vũ khí trang bị và khả năng cơ động.

Trận Vạn Tường cũng là trận đánh đầu tiên khiến lính Mỹ bớt "tự tin" khi đặt chân tới chiến trường Việt Nam. Nguồn ảnh: Time (KTNN)

Quần thể di tích Vạn Tường đã được Bộ Văn hóa Thông tin, nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng di tích lịch sử văn hóa quốc gia (tại Quyết định số 147/VH – QĐ ngày 24/12/1982).

Năm 2002, Bảo tàng Chiến thắng Vạn Tường được xây dựng nhằm gìn giữ và phát huy những hình ảnh, hiện vật về chiến thắng oai hùng của quân và dân ta, góp phần giáo dục truyền thống cách mạng trong nhân dân, nhất là thế hệ trẻ.

Một số hình ảnh di tích Chiến thắng Vạn Tường:

Bảo tàng Chiến thắng Vạn Tường (Xóm Hải Chánh, thôn Vạn Tường, xã Bình Hải, huyện Bình Sơn, Quảng Ngãi). Ảnh: HĐ Bình Sơn

Chiến hào thép Lộc Tự (ở thôn 3, xã Bình Hòa, huyện Bình Sơn).

Di tích đồi tranh Ngọc Hương (xã Bình Hòa). Ảnh: Hải Phong

Khu vực di tích Chiến hào thép Lộc Tự ở xóm Lộc Tự Đông, thôn 3, xã Bình Hòa, huyện Bình Sơn. Ảnh: Hải Phong

Điểm di tích chiến hào thép Lộc Tự (ở thôn 3, xã Bình Hòa) nơi lưu giữ, trưng bày xác hai chiếc xe tăng sau trận chiến. Ảnh: Hải Phong

Link bản đồ Di tích quốc gia Chiến thắng Vạn Tường 

Xem video 57 năm chiến thắng Vạn Tường trên Youtube