Về nước được hơn 3 tháng, Người chủ trì Hội nghị (mở rộng) Trung ương lần thứ VIII, Người vạch ra đường lối cách mạng trước thời cơ mới: Thành lập Mặt trận Việt Minh, tập hợp mọi lực lượng yêu nước, khẳng định nhiệm vụ cách mạng chủ yếu lúc đó là giải phóng dân tộc. Hội nghị đề ra nhiệm vụ cụ thể trước mắt chuẩn bị Tổng khởi nghĩa: “… Sẽ thành lập một Chính phủ nhân dân của Việt Nam Dân chủ cộng hoà, lấy lá cờ đỏ ngôi sao vàng năm cánh làm lá cờ Tổ quốc” (Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ VIII Đảng Cộng sản Đông Dương, tháng 5 năm 1941). Hội nghị mở ra một trang sử mới trong lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc, quyết định thắng lợi của Cách mạng tháng Tám, đóng góp to lớn vào kho tàng lý luận về cách mạng dân tộc dân chủ ở Việt Nam.

Vạch ra đường lối đúng đắn, Người còn trực tiếp chỉ đạo thực hiện đường lối, đúc rút kinh nghiệm hoạt động của Mặt trận Việt Minh từ cơ sở trở lên, tổ chức nhiều lớp tập huấn đào tạo cán bộ, thành lập các đội tự vệ ở Cao Bằng, rồi nhân rộng ra các địa phương khác.

Để tuyên truyền rộng khắp đường lối và phương pháp cách mạng, Người sáng lập Báo Việt Nam Độc Lập. Theo yêu cầu của Người, tờ Báo phải là tờ Báo của đông đảo quần chúng, ai đọc cũng hiểu, thức tỉnh ý thức độc lập và ý chí tự do. Người trực tiếp viết nhiều bài cho Báo Việt Nam Độc Lập.

Trong thời gian ở Pác Bó, Bác Hồ đã chủ trương và trực tiếp chỉ đạo xây dựng các đội vũ trang, huấn luyện quân sự. Bác viết các tài liệu quân sự: Chiến thuật du kích, phép dùng binh của Tôn Tử… dùng làm tài liệu đào tạo cán bộ quân sự, huấn luyện cho các đội tự vệ, du kích, nền tảng cơ bản về lý luận và thực tiễn học thuyết quân sự của quân đội ta.

Để tranh thủ sự ủng hộ của các lực lượng dân chủ thế giới, đặc biệt là lực lượng Đồng minh, tuy trong nước còn bộn bề trăm công ngàn việc, tháng 8 năm 1942, Bác Hồ ra nước ngoài để liên lạc với các lực lượng cách mạng, trong đó có những người Việt Nam đang hoạt động ở nước ngoài. Người bị chính quyền của Tưởng Giới Thạch bắt giữ, trải qua gần 30 nhà giam ở Quảng Tây trong hơn một năm ròng.

Khi được tự do trở về nước, tháng 9 năm 1944, xét thấy thời cơ khởi nghĩa vũ trang chưa chín muồi, Bác Hồ ra chỉ thị hoãn cuộc khởi nghĩa Cao - Bắc - Lạng. Sau đó, Người lựa chọn trong hàng ngũ du kích Cao - Bắc - Lạng số cán bộ và đội viên xuất sắc nhất, làm nòng cốt cho đội quân chủ lực. Theo chỉ thị của Người, ngày 22/12/1944, Đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân ra đời.

Bác Hồ dự đoán chính xác thời cơ và tích cực chủ động đón thời cơ. Trong tư tưởng của Người đã sớm hình thành một cơ cấu Nhà nước Dân chủ nhân dân. Đầu năm 1945, trong một cuộc gặp gỡ phái bộ Mỹ A-pa-ti, Người nói rõ quan điểm đang chuẩn bị một Chính phủ Việt nam dân chủ độc lập. Ngày 12/8/1945, qua chiếc đài thu thanh nhỏ, Bác Hồ biết Nhật đàm phán với Đồng Minh, trước nguy cơ thất bại hoàn toàn. Bọn phát xít Nhật ở Đông Dương hoang mang rệu rã, chính quyền bù nhìn tay sai mất tinh thần, quần chúng cách mạng đã sẵn sàng nổi dậy giành chính quyền.

Chớp thời cơ, Bác Hồ cấp tốc triệu tập Hội nghị toàn quốc của Đảng, họp ngày 14 và ngày 15 tháng 8 năm 1945. Hội nghị quyết định phát động Tổng khởi nghĩa trong toàn quốc, trước khi Đồng minh vào, đề ra đường lối đối nội và đối ngoại sau khi Tổng khởi nghĩa. Ngày 16/8/1945, Đại hội Quốc dân họp ở Tân Trào, quyết định thành lập Uỷ ban dân tộc giải phóng Việt Nam, tức Chính phủ. Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư tới đồng bào cả nước, kêu gọi nổi dậy Tổng khởi nghĩa giành chính quyền: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc dân đồng bào hãy đứng dậy, đem sức ta mà tự giải phóng cho ta…”.

Hưởng ứng lệnh Tổng khởi nghĩa của Đảng và lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân cả nước đã nhất tề đứng lên khởi nghĩa, giành thắng lợi từng phần, tiến tới giành thắng lợi trên toàn quốc, mùa thu Tháng Tám. Ngày 2/9/1945 tại vườn hoa Ba Đình, trước cuộc mít tinh của hàng vạn người, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ cộng hoà.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã quyết định sáng suốt những bước đi của thời đại, tiên đoán chính xác, lãnh đạo Đảng và nhân dân ta chớp thời cơ, giành thắng lợi và Người trở thành huyền thoại đẹp nhất. Cống hiến của Người đã giúp cho dân tộc ta hồi sinh, tái tạo một quốc gia, mở ra một kỷ nguyên mới - kỷ nguyên độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội trên đất nước ta.